Lễ Hội Bà Thu Bồn Quảng Nam – Lễ hội biết ơn Người Mẹ của quê hương 

Lễ hội Bà Thu Bồn là một lễ hội dân gian của cư dân ven sông Thu Bồn, tỉnh Quảng Nam. Lễ hội được tổ chức hằng năm vào ngày 12 tháng 2 âm lịch, là dịp người dân nơi đây tỏ lòng thành kính biết ơn sự che chở của bà cho dân làng sống trên bờ cũng như trên sông nước được bình an, ấm no.

Đây là lễ hội lớn mang màu sắc tín ngưỡng dân gian có từ bao đời thể hiện tinh thần đoàn kết các dân tộc Chăm, Cơ Tu, Kinh sinh sống vùng thượng lưu sông Thu Bồn, Vu Gia (Quảng Nam).

Các làng ven sông Thu như làng Thu Bồn, Phường Rạnh, Đại Bường, Trung Phước (thuộc hai huyện Duy Xuyên và Nông Sơn, tỉnh Quảng Nam)… đều cử lễ Bà, nhưng quy mô và tiêu biểu nhất là Lễ hội Bà Thu Bồn diễn ra tại làng Thu Bồn thuộc xã Duy Tân, huyện Duy Xuyên, nơi tọa lạc Dinh Bà lớn nhất và cũng là nơi khởi nguồn truyền thuyết.

Truyền thuyết về Bà Thu Bồn được kể theo nhiều cách khác nhau trong dân gian với rất nhiều dị bản. Khi thì Bà là một nàng công chúa xinh đẹp của Vua Mây, có khi lại là một nữ tướng người Chăm uy nghi khí phách, khi thì Bà lại là một nữ tướng người Việt dưới triều Lê… Trong những truyền thuyết này, dù là công chúa hay nữ tướng, là người Việt hay Chăm thì đều có một điểm chung là Bà đều hy sinh trong chiến trận, xác trôi dạt trên dòng Thu Bồn và được người dân nơi đây đưa về chôn cất.

Từ đó bà hiển linh ứng cứu giúp đỡ nhân dân trong muôn cơn bĩ cực, thiên tai, bệnh dịch, đói nghèo… và được người dân suy tôn, lập đền thờ chiêm bái. 

Một truyền thuyết khác mang nhiều màu sắc thần thoại vẫn được lưu truyền ở địa phương kể: làng Thu Bồn ngày xưa có gia đình phú hộ sinh được người con gái đẹp, vừa sinh ra đã có mái tóc dài xõa lưng, lúc chào đời không khóc mà nở nụ cười. Khi lên năm tuổi, cô gái đã biết y thuật để trị bệnh cho dân.

Càng lớn cô càng xinh đẹp nhưng không chịu lấy chồng mà chỉ tập trung cứu người. Cô chữa bệnh bằng phương pháp ngoại khoa và thảo dược rất hiệu nghiệm, chữa khỏi cho nhiều người bị bệnh nan y ở các nơi trong vùng và chẳng hề lấy công. Năm 50 tuổi, bà được tôn là Đức Bà Hằng Cứu Thế.

 >>> Tham khảo thêm: 

 – Lễ Hội Đầm Ô Loan: http://vietnamtravellog.com/le_hoi/le-hoi-dam-o-loan

 – Lễ Hội Nghề Kim Hoàn: http://vietnamtravellog.com/le_hoi/le-hoi-gio-to-nghe-kim-hoan

Truyền thuyết kể lại bà đã “nhập Bồng Lai” vào đúng giờ Ngọ ngày 12/2 âm lịch. Trước khi tạ thế, bà ngồi tĩnh tọa trước nhà, dặn lại vài điều rồi “hóa”, cả người trở nên cứng như pho tượng. 

Có nhiều truyền thuyết về bà Thu Bồn, song tất cả đều hội tụ và toát lên chân dung vẻ đẹp của người phụ nữ đa tài, đức độ, là người mẹ của quê hương, xứ sở mang sắc màu thần bí, là biểu tượng của khát vọng đất nước thái bình.

Lễ tẩm liệm bà được tổ chức theo lời dặn lại là chỉ dùng hoa lá và sau đó được quàn ở đình làng Thu Bồn bảy ngày bảy đêm do các chức sắc trong làng túc trực hương khói.

Bỗng nhiên vào một đêm, người ta nghe hương thơm của hoa sứ bay tỏa khắp làng, nắp áo quan bị mở tung và bên trong chứa đầy một loại hoa sứ trắng. Còn thân xác bà và những loại lá cỏ tẩm liệm không ai biết đã biến đi đâu.

Từ đó về sau, những năm hạn hán, lụt lội người dân trong vùng đói khổ, bà đều linh ứng hiện về cứu giúp khôi phục mùa màng… Để đền đáp công ơn độ thế của bà, dân trong vùng quyết định xây một dinh thờ lớn thờ chiếc áo quan và hành lễ hàng năm, trong sân dinh trồng nhiều cây hoa sứ và một cây đa… Trên trụ cổng Dinh Bà còn câu đối “Hiển hách thiêng liêng tại/Anh linh vạn cổ tồn”. 

Dưới triều vua Minh Mạng, Bà được sắc phong là “Mỹ Đức Thục Hạnh Bô Bô Phu nhân Thượng đẳng thần” mà nay bài vị thờ trong Dinh Bà còn ghi. Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Hồng, dù là Bô Bô Phu nhân theo tên Chăm hay Bà Thu Bồn theo cách gọi Việt, thì đó vẫn là “sự kết hợp hài hòa giữa hai yếu tố Chăm – Việt trong tín ngưỡng, thể hiện ở chỗ Bà được xem là vị thần bảo hộ cho cả cư dân sống trên cạn và cư dân sống bằng nghề sông nước… 

Bởi thế, trong phần lễ của Lễ hội Bà Thu Bồn bao giờ cũng phải đầy đủ các nghi thức: lễ rước Sắc, lễ rước nước, lễ đại tế tại Dinh Bà. Trong đó, lễ rước Sắc được tiến hành trên cạn vào chiều ngày hôm trước (11/2 âm lịch) với 9 đội hình trông rất oai nghiêm gồm: lân; cờ đại; cờ ngũ sắc; nhạc cổ; trống chiêng; kiệu rước Sắc; lính hộ tống; đội hình phụ nữ và bô lão.

Lễ rước nước là phần sôi động nhất, rực rỡ nhất của Lễ hội Bà Thu Bồn, được tiến hành từ sáng sớm ngày chính lễ (12/2 âm lịch) trên không gian rộng lớn từ thượng nguồn sông Thu Bồn về tới Dinh Bà bằng cả thuyền và đám rước bộ với hàng trăm người tham gia. 

Sau khi nước được rước từ thượng nguồn về Dinh để tắm rửa Thần vị và dùng làm nước cúng thì cử hành Lễ đại tế tại Dinh Bà. Đây là phần lễ rất long trọng với vật tế là một con trâu đực còn nguyên đã được làm sạch lông, da phết huyết đỏ thắm được cúng cùng một mâm xôi trắng lớn; ngoài ra còn các loại bánh trái đặc trưng phong vị xứ Quảng do dân làng dâng lên Bà và đủ loại bánh trái khác từ khách thập phương…

Gắn kết bánh gừng thành hình tháp trước khi dâng cúng Bà Thu Bồn.

Nếu như phần lễ mang lại một không khí rực rỡ và cổ xưa với những đoàn rước cùng tán lọng, cờ xí, kiệu vai đủ màu sắc và trang phục các dân tộc Việt, Chăm, Katu… diễu hành qua những cảnh sắc làng ven sông tuyệt đẹp của xứ Quảng từ những mái ngói và hàng cau sương đọng, lũy tre mơ màng ven sông và triền sông Thu trải dài trong nắng sớm… thì phần hội cũng có sức hút sôi động riêng của nó với những hoạt động văn hóa – thể thao hấp dẫn như hát tuồng, hô hát bài chòi, hát hò khoan đối đáp, hội hoa đăng trên sông Thu Bồn; thi kéo co, thi đấu bóng đá, bóng chuyền, quan trọng nhất là hội đua thuyền Lệ Bà (Nam-Nữ), hội thả hoa đăng và đốt lửa thiêng trên những bãi bồi của dòng Thu Bồn.

Đến với Lễ hội Bà Thu Bồn, du khách có thể thưởng thức các món ăn đặc sắc làm từ cá mòi – một loại cá đặc sản ở làng Thu Bồn: các món mì Quảng nhân cá mòi, gỏi cá mòi, ram cá mòi, chả cá mòi chiên… luôn làm vấn vương bước chân du khách.Khu ẩm thực với các món ăn phong phú như cháo lươn, mì Quảng, bánh tráng đập, trái cây…

Từ năm 2005 đến nay, lễ hội Bà Thu Bồn được tỉnh Quảng Nam đưa vào chương trình lễ hội “Quảng Nam – hành trình di sản”.

Trải qua hơn 300 năm, Dinh Bà và Lễ hội Bà Thu Bồn vẫn luôn là một nét văn hóa tâm linh truyền thống, mang nhiều ý nghĩa đối với cư dân xứ Quảng; trở thành một hoạt động văn hóa mang đặc trưng sắc thái vùng miền, thể hiện tính giao thoa, tiếp biến giữa văn hóa tâm linh với văn hóa hiện đại của các dân tộc Việt – Chăm và các dân tộc thiểu số vùng thượng lưu sông Thu Bồn – Vu Gia. Mỗi năm người đi trẩy hội và lễ cúng Bà càng đông hơn, như một tín ngưỡng cầu mong mưa thuận gió lành, gia đình sum vầy hạnh phúc.