Chuyện về dòng thác Yaly huyền thoại

Yaly đã từng là con thác lớn nhất với vẻ đẹp hùng vĩ, hoang sơ nằm trên hệ thống sông Sê San. Ngày nay, thác Yaly đã được ngăn dòng xây dựng nhà máy thủy điện Yaly – một công trình hiện đại, một lòng hồ mênh mông với vẻ đẹp nên thơ và nguồn lợi thuỷ lợi, thuỷ sản dồi dào. Nhưng điểm đặc biệt là dòng thác còn nổi tiếng với một câu chuyện truyền thuyết về tình yêu son sắc vẫn được người dân sống quanh khu vực lòng hồ và những người thợ điện lưu truyền.

Truyền thuyết về một tình yêu

Một ngày cuối năm, chúng tôi có dịp ghé thăm nhà máy thủy điện Yaly, chuyến tham quan ấy, tôi đã được nghe một truyền thuyết thú vị về dòng thác Yaly, nơi người ta đã đắp dập, ngăn dòng để sản xuất ra hàng tỷ kWh điện mỗi năm.

Anh Đặng Khắc Bộ – Tổ trưởng Tổ du lịch nhà máy thủy điện Yaly thuyết minh: Yaly nghĩa là dòng nước mắt nàng H’Ly bởi tương truyền rằng, ngày xưa nàng H’ly đã chết vì khóc thương nhớ người yêu không trở về, dòng nước mắt của nàng đã chảy thành thác. Rồi anh dí dỏm: “Bây giờ nước mắt nàng H’Ly đã không còn tuôn chảy nữa mà đã lai láng thành lòng hồ rộng lớn và dòng nước mắt này đang ngày đêm chuyển thành dòng điện thắp sáng quê hương”.

Để hiểu rõ hơn về câu chuyện truyền thuyết này, chúng tôi đã tìm đến xã Yaly (huyện Sa Thầy) để nghe những người già kể lại.

Già làng A Nhéo – làng Tum giải thích: Theo tiếng của đồng bào Gia Rai, Ya là nước mắt, Ly là tên người con gái đẹp, tên của dòng thác này được ví như dòng nước mắt của nàng H’Ly. Chuyện kể rằng nàng H’Ly là con gái yêu của trưởng làng, rất xinh đẹp. Đến tuổi bắt chồng , nàng H’Ly có nhiều người theo đuổi, trong đó có 2 người đàn ông cùng yêu say đắm nàng là chàng Rốc và chàng Rit, nhưng 2 người lại có hoàn cảnh rất khác nhau. Chàng Y Rốc ở làng kế bên khỏe đẹp, mạnh mẽ, can trường… được nàng H’Ly rất ưng ý, nhưng ngặt nỗi nhà Rốc lại quá nghèo nên không môn đăng hộ đối với con của trưởng làng giàu có và quyền uy. Còn chàng Y Rít là con nhà giàu có trong làng cũng giỏi giang nên được gia đình H’Ly ưng thuận nhưng nàng lại không ưng cái bụng.

Không muốn ép con gái, để công bằng, cha của nàng đã đề ra cuộc thi để tìm ra người chiến thắng, bất kể người nào thắng thì H’Ly cũng phải đồng ý kết hôn. Kết quả thi tài phát rẫy, đơm cá, bẫy thú… của 2 chàng đều “kẻ 8 lạng, người nửa cân”. Không thể phân thắng bại, trưởng làng đành thách đố “Ai dám vượt sông, qua núi Bêuchoong (thuộc dãy núi PleiTum) mang về cho ta con cọp dữ, người đó sẽ được con ta chọn để bắt làm chồng”…

Đứng trước dòng Sê San sủi bọt đang gào thét, chàng Y Rít sợ hãi, xanh mặt lẳng lặng quay về làng, còn chàng Y Rốc đã chào nàng Ly, hăm hở đeo tên nỏ ra sau lưng lao người xuống sông bơi sang bên kia dòng nước dữ.

Thế nhưng, ngày qua ngày rồi nhiều tuần trăng đi qua mà vẫn không thấy chàng Rốc quay về, nàng H’Ly thì cứ héo mòn chờ đợi và hàng ngày nàng đều đến nơi hai người đã tạm biệt nhau khóc lóc và ngóng người yêu. Nhưng mãi đến 1 năm, rồi 2 năm vẫn không thấy chàng trai về, nàng H’Ly vì kiệt sức và chết ở đó, những giọt nước mắt của cô đã biến thành dòng thác.

Còn già làng A Ríu (làng Chờ) thì tiếp thêm một chút giai thoại về câu chuyện tình này là: Nàng H’Ly vì khóc thương nhớ người yêu mà kiệt sức rồi gục xuống bên 2 dòng nước chảy và bỗng kỳ lạ thay mặt sông nơi đó bỗng sụt xuống thành 3 tầng thác; giữa 2 dòng nước lại có thêm dòng chảy hiền hoà uốn lượn. Có vách đá trên dòng thác này người ta còn nhìn thấy giống dáng hình của người con gái, có lẽ là do nàng H’Ly đã hoá thành, thế nên từ đó người dân mới gọi dòng thác này là Yaly.

Mỗi người lại có thêm một kể chuyện khác nhau, song cách kể nào thì vẫn xoay quanh truyền thuyết về tình yêu thủy chung nhưng dang dở, đau buồn của cô gái tên H’Ly và chàng trai tên Y Rốc.

Mênh mông hồ nước Yaly

Năm 1993, công trình thủy điện Yaly được khởi công xây dựng, đến năm 2003, nhà máy thủy điện Yaly hoàn thành đã biến cả vùng thác Yaly hoang sơ thành một công trình kỳ vĩ. Dòng thác Yaly cuồn cuộn không còn nữa, nước mắt nàng H’Ly đã thôi tuôn mà thay vào đó là lòng hồ thủy điện Yaly phẳng lặng. Vẻ đẹp của thác Yaly nổi tiếng hùng vĩ và dữ dằn ngày xưa nay được thay bằng cảnh đẹp của đập dâng, đập tràn xả lũ, của hồ nước mênh mông, thơ mộng. Nhà máy thủy điện Yaly với công suất lắp đặt 720MW và sản lượng điện trung bình năm 3,7 tỷ kWh và là bậc thang thủy điện lớn nhất trên hệ thống sông Sê San, hồ nước Yaly có diện tích rộng 64,5km² và trữ lượng nước lên tới 1,03 tỷ m³.

Không chỉ tạo ra nguồn năng lượng lớn, hồ Yaly còn mang lại một nguồn lợi thủy sản rất lớn. Với người dân các xã Yaly, Ya Tăng, Sa Bình (huyện Sa Thầy, tỉnh Kon Tum) trước đây, họ đã họ đã rời làng để nhường đất cho lòng hồ thuỷ điện Yaly và nay lòng hồ đang hằng ngày đáp lại ân tình của họ khi cá tôm luôn đầy để người dân khai thác, cải thiện cuộc sống.

Anh Lê Thế Anh (xã Yaly, huyện Sa Thầy, Kon Tum) kể rằng: Tôi làm nghề đánh bắt cá tôm trên dòng hồ Yaly đã gần chục năm nay, đều đặn mỗi ngày kiếm được khoảng 200.000 đồng; có những ngày may mắn được cá to, tôm nhiều thu tới cả triệu đồng. Cả xã Yaly có cả mấy chục hộ sống nhờ cái nghề đánh bắt thuỷ sản trên lòng hồ Yaly này.

Ngoài những người chuyên đánh bắt cá, còn đa phần người dân cũng tranh thủ lúc nông nhàn, rảnh rỗi mang chài lưới ra hồ thả kiếm mớ tôm, mớ cá để có thêm thức ăn cho gia đình. Những cù lao chàm giữa lòng hồ vẫn là vùng đất canh tác trù phú cho các hộ đồng bào dân tộc thiểu số khu vực xung quanh lòng hồ.

Thác Yaly giờ chỉ còn lại dấu tích hố xói bên dưới chân đập. Song huyền thoại về một mối tình thủy chung, son sắt giữa nàng H’Ly và chàng Y Rốc vẫn làm say đắm con tim mỗi người thợ điện đang ngày đêm khai thác dòng nước mắt ấy và với mỗi du khách đến với Yaly.